ที่สุดแห่งรถไฟขึ้นเขา
ความเฟื่องฟูของอุตสาหกรรมป่าไม้ในเจียอี้ มีจุดเริ่มจากปี ค.ศ. 1899 ซึ่งญี่ปุ่นค้นพบว่า บริเวณภูเขาอาลีซานมีทรัพยากรป่าไม้ที่อุดมสมบูรณ์ จึงได้ดำเนินการตามคำแนะนำของ ดร. ชิทาโร่ คาวาอิ (Shitaro Kawai) ในการก่อสร้างทางรถไฟขึ้นเขา โดยเลือกใช้รางรถไฟแบบแคบที่มีความกว้างเพียง 762 มม. และใช้รถจักรไอน้ำแบบ Shay เพื่อความสะดวกในการเลี้ยวบนเส้นทางขึ้นเขาที่ทั้งแคบและสูงชัน
เส้นทางรถไฟสายภูเขาอาลีซาน เป็นทางรถไฟเพียงสายเดียวในไต้หวันที่เป็นทั้งเส้นทางรถไฟขึ้นเขาและเป็นเส้นทางสำหรับขนส่งไม้ โดยระบบในการทำป่าไม้ที่ภูเขาไท่ผิงซานและภูเขาปาเซียนซานซึ่งสร้างเสร็จในปีถัดมา ต่างก็ใช้รถเคเบิลในการขนส่งไม้ ซูเจาซวี่ (蘇昭旭) ผู้เชี่ยวชาญด้านการขนส่งระบบรางกล่าวว่า “เป็นเรื่องที่เกี่ยวพันกับวิวัฒนาการทางเทคโนโลยี” โดยเครื่องบินเพิ่งเป็นที่รู้จักในปี ค.ศ. 1903 ในขณะที่รถยนต์เพิ่งจะเป็นที่แพร่หลายหลังปี ค.ศ. 1920 รถไฟจึงถือเป็นเส้นเลือดสำคัญของการขนส่งทางบก เส้นทางรถไฟสายอาลีซานใช้เทคโนโลยีที่บุกเบิกโดยสหรัฐฯ ซึ่งเมื่อมองย้อนกลับไป แม้จะไม่ใช่ทางเลือกที่ประหยัดหรือมีประสิทธิภาพสูงสุด แต่ในขณะนั้นถือได้ว่าเป็นความสำเร็จขั้นสุดยอดทั้งในด้านเทคโนโลยีและวิศวกรรมแล้ว
ซูเจาซวี่กล่าวอีกว่า “การก่อสร้างทางรถไฟขึ้นเขาในโลกนี้ มีอยู่ 5 วิธี ซึ่งในการก่อสร้างเส้นทางสายอาลีซานต้องใช้ถึง 4 วิธี การเลี้ยวโค้ง 180 องศาแบบเกือกม้าถือเป็นวิธีแรก วิธีที่ 2 คือเส้นทางที่วิ่งเป็นเหมือนเกลียวสำหรับขึ้นภูเขายอดเดี่ยว วิธีที่ 3 คือทางขึ้นเขาแบบขั้นบันไดรูปตัว Z วิธีที่ 4 คือรถจักรไอน้ำแบบ Shay” การวิ่งขึ้นเขา ตัวรถไฟก็ต้องมีสมรรถนะที่เหมาะสม รถจักรไอน้ำแบบ Shay ซึ่งผลิตโดยบริษัท Lima ของสหรัฐฯ ถูกออกแบบสำหรับการวิ่งขึ้นเขาโดยเฉพาะ โดยออกแบบให้กระบอกสูบตั้งในแนวดิ่งเพื่อประหยัดเนื้อที่ และมีพลังขับที่พอเพียง ในการขนถ่ายท่อนไม้ขนาดยักษ์จากบนเขา จึงต้องใช้รถจักรแบบ Shay ในการลำเลียงลงมาข้างล่าง
แม้ว่าบริษัทแม่ที่เป็นผู้ผลิตรถจักรแบบ Shay จะเลิกกิจการไปแล้ว แต่จากความสามารถในการผลิตชิ้นส่วนด้วยตัวเองของโรงซ่อมบำรุงที่เป่ยเหมิน ทำให้เหล่ารถจักรแบบ Shay ทั้งหลาย ยังสามารถให้บริการได้จนถึงปี ค.ศ. 1969 จึงค่อย ๆ เริ่มปลดระวาง ในปี ค.ศ. 2000 รถจักรไอน้ำหมายเลข 26 ได้รับการซ่อมแซมจนแล้วเสร็จ และในปัจจุบัน หมายเลข 31 และหมายเลข 25 ต่างก็สามารถนำกลับมาวิ่งให้บริการได้อีกครั้งแล้ว ขณะนี้ประเทศที่ยังมีรถจักรแบบ Shay เก็บรักษาอยู่ มีเหลือเพียงไม่กี่ประเทศแล้ว โดยประเทศที่ยังมีรถจักรซึ่งยังสามารถวิ่งใช้งานได้ก็ยิ่งมีน้อยลงไปอีก การที่ไต้หวันยังสามารถอนุรักษ์รถจักรไอน้ำที่ถือเป็นโบราณวัตถุเอาไว้ได้ ถือว่าเป็นสมบัติล้ำค่าของโลกจริง ๆ
กล่าวโดยสรุปก็คือ “ปัจจุบัน ภูเขาอาลีซานคือเส้นทางรถไฟขึ้นเขาระดับโลก (ความชันมากกว่า 50/1,000) เป็นเส้นทางรถไฟภูเขาสูง (ความสูงมากกว่า 1,000 เมตรจากระดับน้ำทะเล) ทางรถไฟสายป่าไม้ (สำหรับการทำป่าไม้) ทุกอย่างล้วนถือเป็นมรดกแห่งรถไฟ” ซูเจาซวี่กล่าว “ในขณะเดียวกัน ก็ถือเป็นทางรถไฟขึ้นเขารางแคบที่ตั้งอยู่บนพื้นที่สูงที่สุดในเอเชีย และมีเส้นทางที่หมุนเป็นเกลียวซึ่งถือว่ามีความซับซ้อนที่สุดในโลก อีกทั้งยังเป็นทางรถไฟรางแคบขนาด 762 มม. ที่วิ่งระหว่างความสูงจากระดับน้ำทะเลที่แตกต่างกันมากที่สุดด้วย” นอกจากนี้ ทางรถไฟสายป่าไม้ของอาลีซานยังมีการแชร์ประสบการณ์ในระดับนานาชาติมากมาย ด้วยการสร้างความสัมพันธ์เป็นทางรถไฟพี่น้องกับทางรถไฟในญี่ปุ่น อินเดีย อังกฤษ สวิตเซอร์แลนด์ และสโลวักด้วย
ซูเจาซวี่ ซึ่งอุทิศตนให้กับทางรถไฟสายอาลีซาน ใช้โมเดลมาเล่าเรื่องราวของการก่อสร้างด้วยวิธีแบบตัว Z ของทางรถไฟสายอาลีซาน