Vừa chua vừa cay, vừa mặn lại vừa ngọt, tuy bị mê hoặc bởi hương vị của ẩm thực Đông Nam Á nhưng chúng ta thường biết hương vị như vậy mà lại không biết được vì sao lại có hương vị này, chúng ta chỉ biết hương vị của các món ăn Đông Nam Á gồm rất nhiều tầng thứ xếp chồng lên nhau, nhưng lại khó truy ra được nguyên liệu đã tạo ra những hương vị ấy, cảm giác vừa quen lại vừa lạ.

Anh Vương Thụy Mẫn (Wang Jiu-Min), người có nickname Fat-fat Tree trên mạng, là một người say mê những loài thực vật vùng nhiệt đới. Anh am hiểu về tiểu sử của từng loại thực vật, thông qua những loại rau quả, rau thơm, hương liệu để chúng ta nhận thấy được mối quan hệ chặt chẽ giữa Đài Loan và Đông Nam Á trên bàn ăn.

Muốn phát hiện bóng dáng của anh Vương Thụy Mẫn giữa dòng người tấp nập thật sự không khó, dáng người anh đặc biệt cao, anh lại hay bận chiếc áo sơ mi in hoa, chân đi giày da, dù trong chợ truyền thống người qua lại tấp nập nhưng bóng dáng anh vẫn rất nổi bật.

Chỉ thấy dáng người cao ráo của anh luôn ung dung, chăm chú tìm tòi kho báu từ các loại tạp hóa, dẫu sao thì đây cũng đã là thói quen nhiều năm qua của anh. Từ nhỏ anh đã rất hứng thú với các loài thực vật, để rồi cuối cùng anh nên duyên nợ với các loài thực vật nhiệt đới. Để có thể thực hiện giấc mơ xây dựng khu vườn trong mộng, sau khi tốt nghiệp Khoa Tài nguyên và Môi trường rừng của Viện Tài nguyên và Môi trường rừng thuộc trường Đại học Quốc gia Đài Loan, anh bước chân vào một ngành nghề chẳng liên quan gì đến việc học – nghề môi giới bất động sản. Tháng ngày đằng đẵng trôi đi, chỉ vì muốn dùng toàn bộ tiền lương để đầu tư trồng trọt các loại cây quý hiếm.

Thế nên, cuối cùng anh đã sở hữu cả một khu vườn bí mật của riêng mình với hơn 800 loài thực vật khác nhau. Đó chính là thành quả do anh ra Bắc vào Nam để tìm kiếm mới có được. Anh tiêu tiền không tiếc tay, hơn nữa còn rất siêng năng đi điền dã thực tế, tìm hiểu tài liệu, sử ký, vì thế mà biết rõ gốc gác của từng loài cây.

Đối với anh, thực vật cũng là một phần của lịch sử vi mô, các loài thực vật của Đài Loan, nhờ người dân tộc nguyên trú trên đảo Đài Loan, người Hà Lan, di dân vùng Hoa Nam, các nhà truyền giáo, những nhân quân Quốc dân Đảng tại khu vực Thái Lan, Miến Điện, Hoa kiều Miến Điện, di dân mới…, đã vượt nghìn dặm biển cả vào các thời điểm khác nhau, đến đây sinh sống và phát triển, xây dựng nên cuộc sống của chúng ta ngày nay.

Thợ săn thực vật trong chợ truyền thống

Năm 2013, vì muốn tìm kiếm món đậu Parkia Speciosa, đã vô tình se mối lương duyên cho Vương Thụy Mẫn với các loại rau quả Đông Nam Á. Để tìm kiếm những nguyên vật liệu hiếm thấy mà các chợ thường không thể có này, anh đã đi đến khu quảng trường ASEAN Square - nơi từng là một tòa kiến trúc xập xệ bị lãng quên, nay đã trở thành địa điểm tụ tập của các lao động di trú và di dân mới. Khi đến đây, ngoài được mở mang tầm mắt, anh còn vô tình bắt gặp nhiều loại thực vật nhiệt đới mà trước đây anh chưa hề thấy bao giờ. Hóa ra, cũng giống như người Hoa ở nước ngoài thích đi khu phố người Hoa, chợ châu Á để tìm kiếm các loại nước tương và đồ khô mà mình thương nhớ ngày đêm, ở nơi đây cũng có những nguyên vật liệu đến từ Đông Nam Á mà nơi khác hiếm thấy. Đây cũng chính là hương vị quê nhà mà lao động di trú, di dân mới xa xứ luôn muốn tìm lại để xoa dịu nỗi nhớ quê hương da diết.

Bắt đầu từ ASEAN Square, anh đã chốt lại các nơi mà di dân mới hay đến, xa thì có khu Gongguan, Manila thu nhỏ tại đường Trung Sơn Bắc của thành phố Đài Bắc, cho đến khu Tín Quốc tại xã Lý Cảng (Bình Đông). Những lúc rảnh thì anh lại háo hức đi đến các chợ truyền thống để tìm kiếm, nhận biết và khám phá các loại rau củ quả, hương liệu phong phú của Đông Nam Á. Anh nói: “Cho dù chúng có hóa thành tro đi chăng nữa, tôi cũng sẽ cố gắng hết sức để nhận ra chúng”.

Ngành thực vật học tại quầy bán rau

ASEAN Square là địa điểm gần nhà anh nhất, đây cũng là nơi mà anh Vương Thụy Mẫn hay đi đến nhất, có khi một tuần anh đến đó những 5 ngày, trong mấy năm nay anh đã đến đó hơn 500 lần.

Đây là khu mua sắm Đông Nam Á lớn nhất Đài Loan, ngoài Đài Trung, xung quanh còn có Miêu Lật, Chương Hóa, Nam Đầu. Khoảng gần 200 nghìn di dân mới và lao động di trú là những khách hàng chính của khu vực này. Theo ước tính bảo thủ của Sở Phát triển kinh tế Đài Trung, tổng giá trị tiêu thụ hàng tháng tại đây có thể đạt 120 triệu Đài tệ.

Quầy rau trên đường Thành Công cạnh ASEAN Square cũng chính là điểm khởi đầu để chúng ta bắt đầu làm quen nơi đây.

Cũng giống như nhiều cửa hàng khác, chủ nhân của cửa hàng bán rau lớn nhất đường Thành Công này là một người Đài Loan chính gốc, bà chủ cửa hàng là một di dân mới người Campuchia lấy chồng Đài Loan, nhân viên trong cửa hàng cũng là người đến từ các quốc gia Đông Nam Á. Ngày thường, khách hàng lui đến đây phần lớn cũng là di dân mới, ngay cả một số chủ nhà hàng Đông Nam Á cũng hay đến mua hàng, nên cho dù giá rau bó nào bó nấy đều từ 30 Đài tệ, 50 Đài tệ, giá không rẻ nhưng khách đến cửa hàng vẫn đông đúc.

Khi đến gần mới phát hiện, trên quầy toàn một màu xanh mướt, ngoài rau muống, rau húng quế, các loại khác đều là những loại rau rất lạ. Gần đây vừa có trận bão càn quét qua Đài Loan, miền Trung Nam bộ Đài Loan mưa liên miên mấy ngày liền, rau củ của các quầy hàng thông thường ở chợ đa phần đều không mấy đẹp mắt, thế mà những loài thực vật đến từ Đông Nam Á này lại không ngại mưa gió, vẫn tươi tốt như thường.

Sau khi được anh Vương Thụy Mẫn giải thích, chúng tôi như được khai sáng từ những cái đơn giản nhất. Ngoài những nguyên liệu thường thấy như lá bạc hà, tía tô, riềng, còn có quả cóc, bắp chuối, chôm chôm…, ngoài rau củ quả ra, còn có hằng hà sa số loại rau thơm – những nguyên liệu quan trọng nhất của các món ăn Đông Nam Á, như rau răm, bạc hà Việt Nam, v.v..., rất phong phú và đa dạng.

Lúc này, chúng tôi mới nhận thấy, hóa ra, rau muống hay thấy vào mùa hè của Đài Loan chính là một loại rau đến từ Đông Nam Á và rất nhiều món ăn Nam Dương mà người Đài Loan quen thuộc như Cà ri, Laksa, holy basil, không ngờ đây đều là tên gọi của một loài thực vật.

Một ASEAN mang hương vị phong phú

Có lẽ do ảnh hưởng từ gốc gác của bà chủ quầy hàng cũng như thói quen ẩm thực Việt Nam và Campuchia tương đối giống nhau nên các loại rau củ quả bày bán trên quầy rau cũng phần lớn là những nguyên vật liệu mà người Việt Nam thường dùng; còn như lá holy basil (tức lá húng quế), cà pháo xanh dùng để nấu các món Thái đều phải đến tiệm tạp hóa Thái Lan tầng trệt của ASEAN Square để tìm. Nếu muốn tìm món đậu Parkia Speciosa của Indonesia thì phải đến tủ đông trong siêu thị bách hóa ở trong ASEAN Square mới có.

Thói quen ăn uống của 10 nước ASEAN có sự khác biệt khá rõ rệt, dù là cùng một loại nguyên liệu, nhưng người đến từ các quốc gia khác nhau sẽ chế biến thành những món ăn khác nhau. Lấy ví dụ như món cà pháo quen thuộc, “Người Thái thì thích ăn sống, xem như là món salad, còn người Việt Nam thì thích dùng cà pháo làm cà muối, ở Miến Điện thì lại thích ăn cà pháo kèm món cà ri”, anh Vương Thụy Mẫn nói.

Tuy giống nhau mà lại khác nhau, đó là vì đều nằm ở vùng nhiệt đới, để tăng cường sự thèm ăn của thực khách, đa số các món ăn Đông Nam Á không những rất xem trọng vị mặn mà cũng xem trọng vị ngọt, hơn nữa còn sử dụng rất nhiều các loài rau thơm, hương liệu, hơi giống với tập tục truyền thống của người Hoa khi uống rượu Hùng hoàng và treo cỏ ngải cứu để đuổi sâu bọ, giải nhiệt trong ngày tết Đoan Ngọ.

Tìm hiểu Đông Nam Á từ việc ăn uống

Dù không phân biệt được tiếng Thái, tiếng Indonesia, tiếng Việt, tiếng Philippines thì cũng không sao, cứ bắt tay vào tìm hiểu từ các món ăn là dễ nhất. Từng làm môi giới bất động sản, anh Vương Thụy Mẫn phát hiện, nếu muốn xóa đi khoảng cách với người khác thì hãy bắt đầu bằng việc ăn uống hoặc thảo luận về việc ăn uống.

Quán ăn ở đây nhiều vô kể, mang đến cho thực khách nhiều lựa chọn đa dạng, trong ASEAN Square đa phần là nhà hàng Việt Nam, Thái Lan và một số ít nhà hàng Philippines, chủ yếu nằm tại tầng trệt và tầng 3. Còn người Indonesia do phần lớn là người theo đạo Hồi, phải tuân thủ theo các tiêu chuẩn Halal để thực phẩm không bị ô nhiễm, nên người Indonesia chủ yếu mở nhà hàng ở khu vực vòng ngoài quảng trường.

“Tôi không những thích các loài cây, tôi còn thích ăn chúng”. Anh Vương Thụy Mẫn nói, anh từng “quán nào cũng ăn qua rồi, tiệm nào cũng từng gọi đầy bàn”. Anh hướng dẫn chúng tôi nhận biết từng chút một, ngoài món thịt nướng Sa-tế Indonesia, món phở Việt Nam, thịt bằm xào húng quế và canh Tom Yum của Thái Lan ra, còn có những vị ngon kỳ diệu khác.

Từng bước làm quen với ẩm thực Đông Nam Á qua những loài rau củ quả thực là một cách làm rất hay. Như nước súp màu đen trong món Súp thịt bò Java (Rawon), hóa ra màu đen đó đến từ quả Buah Peluak của Indonesia; màu xanh của bánh viên lá dứa là đến từ cây lá dứa, bên trên rắc thêm một vài sợi dừa tươi, bên trong là nước cốt dừa; còn chè Halo Halo có màu sắc rực rỡ lại được chế biến từ khoai từ tím, dừa nước, chuối, thạch. Ở đây còn có món thịt heo xào húng quế và món bánh xèo Việt Nam màu sắc rực rỡ, màu nghệ đã nhuộm vàng những chiếc bánh này, bên trong là giá đỗ, ngoài ra còn có những loài rau thơm mà chúng ta không quen thuộc như lá tía tô, bạc hà Việt Nam, v.v...

Nhưng cũng đừng vì thế mà nghĩ rằng, các loại rau củ quả Đông Nam Á gần đây mới du nhập vào Đài Loan. Cũng như món rau muống mà chúng ta vô cùng quen thuộc, đó là một loài rau có giống từ Nam Dương chính cống, chỉ là do giống rau này đã du nhập vào Đài Loan từ lâu và đã sớm hòa nhập vào cuộc sống của chúng ta. Rất nhiều giống cây trồng mang lại hiệu quả kinh tế cao mà người dân Đài Loan tự hào đều có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới, như quả xoài có nguồn gốc từ Ấn Độ, do người Hà Lan mang từ Java (Indonesia) đến Đài Loan.

Càng tìm hiểu sâu càng không dám giữ mãi lối suy nghĩ xưa cũ. Hóa ra, trước khi Chính phủ hô hào khẩu hiệu hướng Nam mới thì giữa Đài Loan và Đông Nam Á đã có một sự hội nhập văn hóa từ lúc nào không hay! Vì thế, xin mọi người hãy bước qua lối mòn trước đây, cùng tiếp thu nền văn hóa đa dạng, hãy thử một lần đi đến ASEAN Square để khám phá vị giác